Wayland vervangt X11 volledig. Het is in zijn geheel een alternatief systeem om grafische elementen op een scherm te tekenen, bedoeld om modern, veilig en eenvoudiger te zijn dan Xorg.
Om optimale grafische prestaties te halen, moeten programma' s specifiek aangepast worden om op Wayland te werken. Veel toepassingen zullen wellicht nog lang geschreven worden om op Xorg te draaien. Om oudere toepassingen te ondersteunen, voorziet Wayland in een X server die bovenop Wayland loopt. Veel applicaties, waaronder Firefox, zullen in het begin nog via xwayland draaien. De core Gnome applicaties werken natief op Wayland, maar kunnen ook via Xorg werken.
Wayland werkt zeer verschillend van Xorg. Xorg werkt met een server/clientsysteem (en kan daardoor ook over het netwerk gebruikt worden). Applicaties die een venster willen tekenen, communiceren met de server (via het X11 netwerk protocol), die op zijn beurt de vensterbeheerder aanstuurt (terug op de client). Die omweg valt weg in Wayland: het programma communiceert rechtstreeks met de vensterbeheerder, die tegelijk de display server is. Er is daarom minder vertraging, en dit laat soepeler animaties toe.
